Phong trào khởi nghĩa chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân ta nửa cuối thế kỷ 19, lúc đầu diễn ra ở các tỉnh miền Đông Nam Kỳ (Gia Định, Định Tường, Biên Hòa), sau đó, phong trào lan rộng ra hầu khắp Nam Kỳ (nay là Nam Bộ), tiêu biểu trong thời kỳ này là cuộc khởi nghĩa do Nguyễn Hữu Huân lãnh đạo.

“Làm quan võ không sợ chết, làm quan văn không tham tiền, lòng chỉ mong cho thiên hạ thái bình”. Đó là lời tỏ lòng tôn kính của văn thân Nam Kỳ dành cho danh tướng Phạm Thế Hiển trong ngày tiễn biệt ông về với đất mẹ.

Trong 3 lần quân và dân triều đình nhà Trần kháng chiến chống quân Mông-Nguyên hồi thế kỷ 13 thắng lợi, có sự đóng góp của Nguyễn Thế Lộc, thủ lĩnh thổ binh ở vùng miền núi Lạng Sơn.

Cuộc Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40-43) đánh quân đô hộ của nhà Hán, duy trì được nền độc lập trong 3 năm đã đi vào lịch sử thế giới là một trong những cuộc khởi nghĩa do phụ nữ lãnh đạo thành công nhất.

Trong cuộc khởi nghĩa của nhân dân các quận Cửu Chân, Giao Chỉ (nay là Bắc Bộ và vùng Thanh Hóa-Nghệ An) chống ách đô hộ của giặc Ngô năm Mậu Thìn (248), có một thủ lĩnh đảm đương cương vị lãnh đạo nghĩa quân, đó là nữ tướng Triệu Thị Trinh (còn gọi là Bà Triệu, Triệu Trinh Nương, Triệu Ẩu...).

Trong số những võ quan giàu lòng yêu nước, thương dân, trước cảnh đất nước bị giặc Pháp xâm lăng đã tách khỏi triều Nguyễn, đứng hẳn về phía nhân dân kháng chiến có Đề đốc Trần Xuân Soạn. Ông là một trong những thủ lĩnh chủ chốt của Phong trào Cần Vương chống thực dân Pháp xâm lược cuối thế kỷ 19 ở Thanh Hóa.

Trận đánh Hoàng Đan-Vọng Doanh-Giáp Giá trên địa bàn huyện Ý Yên (Nam Định) vào tháng 1-1954 là một trận đánh “công đồn, diệt viện” có ý nghĩa “chia lửa” với Mặt trận Điện Biên Phủ.

Trong số những người lãnh đạo nghĩa quân sông Đà chống thực dân Pháp xâm lược cuối thế kỷ 19, Đốc Ngữ nổi lên là một thủ lĩnh xuất sắc. Tài năng của ông được thể hiện trong tổ chức lực lượng, chỉ huy chiến đấu với các loại hình tập kích, phục kích, vận động tiến công... gây cho quân thù nhiều tổn thất.

Ca nô ngược sông Thương, đến ngã ba Nhãn (Nhỡn), nơi sông Lục Nam hòa vào sông Thương thì anh Nhật, người điều khiển ca nô “làm một vòng cua” khiến mấy người cùng ngồi vừa sợ vừa thích thú. Sau vòng cua đó, anh Nhật tắt máy cho ca nô thả trôi theo dòng nước. Khi ca nô ghé vào sát bờ sông Thương, anh Nhật “tuyên bố”: “Mời các anh chị lên thăm đền Cổ Phao tọa lạc trên một gò đất cao bên bờ sông Thương thuộc làng Cổ Phao, xã Đồng Việt (Yên Dũng, Bắc Giang)...”.

Đại thắng mùa Xuân Kỷ Dậu 1789 là một trong những chiến công hiển hách nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam. Dưới ngọn cờ của thiên tài quân sự Quang Trung-Nguyễn Huệ đã quy tụ được rất nhiều sĩ phu văn võ kiệt xuất của thời đại. Một trong số đó là danh tướng Ngô Văn Sở.